Kafkaren “Prozesua” ikuspuntu juridikotik: ohar labur batzuk

“1. Pertsona orok eskubidea du bere kausa Legean aurreikusita dagoen Auzitegi independiente eta inpartzial batek ekitatiboki, publikoki eta arrazoizko epe batean aztertzeko […]. Epaia publikoki eman beharko da […].  3. Akusatu orok, gutxienez, honako eskubide hauek izango ditu:  a) lehenbailehen […] bere aurka formulatu den akusazioari eta honen zioei buruzko informazioa xehetasun guztiekin jasotzeko“.

Giza Eskubideen babeserako Europako Hitzarmenaren 6. artikulua

“1. Gizabanako guztiek eskubidea dute, beraiei dagozkien eskubide eta interes legitimoak egikaritzean, epaile eta auzitegien babes eragingarria lortzeko, eta ezin daiteke inoiz ere babesgabetasunik gerta.

2. Halaber, guztiek dute eskubidea […] abokatuaren defentsa eta laguntza izateko, haien aurkako akusazioaren argibideak jasotzeko, jendaurreko prozesua bidegabeko atzerapenik gabe eta berme guztiekin burutzeko, euren buruen babeserako egoki diren frogabideak erabiltzeko, beren buruen aurka adierazpenik ez egiteko, errudun direla ez aitortzeko, eta errugabetasun-presuntzioa izateko.”

Espainiako Konstituzioko 24. artikulua

Halako zerbait dio Facebookeko denboralerro literaturzaleetatik Twitterreko zerrenda snobetara saltoz salto ibiltzeaz jada maiztuta egon behar duen Kafkaren aipu batek: “soilik kozka eta zizt egiten diguten liburuak irakurri behar ditugula uste dut. Irakurtzen ari garen liburuak ez bagaitu aurpegian jasotako ukabilkada batek bezala esnarazten, zergatik hura irakurtzen nekatu? […] Behar duguna ezbehar mingarri batek bezala edo geure burua baino gehiago maite genuen norbaiten heriotzak bezala kolpatzen gaituzten liburuak dira, edozein giza presentziatik urruti, baso urrunenetara erbesteratuak, suizidio moduko batean, sentiarazten gaituzten liburuak. Liburuak geure barneko itsaso izoztua hausten duen aizkora izan behar du. Hori da uste dudana“. 

Akaso Kafkaren beraren Prozesuak irakurlearengan halako efektua duela esatea askotxo izango da, baina ezin uka azken lerroak irenstearekin bat liburuak ez duela preseski gorputzaldi fina uzten. Joseph K. akusatuaren gorabeheren eta Kafkaren lanari eman beharreko interpretazioei buruz hamaika iruzkin egin direnez eta harrobi horretan ekarpen urria egin dezakegula jakinik, perspektiba juridikotik helduko diogu gaiari, hor ere badago eta zer komentatua.

Izan ere, badirudi Kafkak eskubide prozesalen babesa helburu duten konstituzio eta hitzarmen guztiak hartu, mix azkar bat egin eta eskubide eta berme guztiak atzekoz aurrera jarri dituela, zein baino zein eraginkorrako eta gupidagabeago zapuztua izan zitezen. Norberaren etxera baimen judizialik gabe sartzen diren poliziak, akusazio konkreturik jakinarazten ez duen eta urteetan zehar luza daiteken prozesua, argitaratzen ez diren epaiak, absoluzioa irudikatu ere egin ezin izan daiteken testuingurua… Hitz batean, Espainiako Konstituzioak debekatzen duen babesgabetasun horren kintaesentzia moduko bat. Egileak trebeziaz marrazten du gizabanako bakartiaren gainean bere tranpa guztiak ixten dituen monstruo aurpegigabe hori, akusatuaren traketskeria sendaezina lagun, bere lotura sozial guztiak higatzen eta pozoitzen gutxinaka diharduen makina nekaezina.

“Baina Estatu konstituzional batean bizi naiz!“, egiten du oihu obraren hasiera aldean Joseph K. protagonistak. Gutxirako balioko dio berari uste horrek, bistan da, baina ematen du zer pentsatua oinarrizko eskubideei buruz. Izan ere, Bigarren Mundu Gerra osteko Europan, eta gerora beste herrialde batzuetan, Konstituzioetan jasotako oinarrizko eskubideak izaera zurruna bereganatu zutenetik (hots, zuzenean aplikagarri bihurtu eta, ondorioz, haien kontrakoak ziren legeak baliogabe deklaratzeko balio izan zutenetik), hiritarren oinarrizko eskubide horiek babesteko tresna judizialak izugarri ugaritu dira (lehentasunezko prozedura judizialak, auzitegi konstituzionalak, Europako Giza Eskubideen Auzitegiaren sorrera eta garapena eta abar) eta, bere inperfekzio serio guztiekin ere, egungo egoera ez da XX. mende hasierakoaren oso antzekoa.

Hala ere, Joseph K. zorigaiztokoak pairatzen duen infernu prozesalak beta ematen du eskubide prozesal edo prozedurazkoak, askotan eskubide formal edo formazkotzat jotzen direnak (deitura hori ia era peioratiboan gehituta), merezi duten gisan balioesteko. Izan ere, hein bateraino normala da gorabehera ekonomiko larriak igarotzen ditugun garaietan hezkuntzarako, osasunaren zainketarako edo etxebizitza duinerako eskubidea bezalako eskubide prestazionalak aldarrikapen politiko eta hausnarketa juridikoen erdigunean kokatzea, baina tamala litzateke horrek, kolpe berean, prozedurazko eskubideen gutxiestea ekarriko balu. Zeren jakina baita edozerren balioa, baita eskubideena ere, horiek galtzen direnean nabaritzen dela nabarmenen.

Esan diezaiotela bestela Joseph K.-ri…

BONUS: orain dela gutxi El País-en Babelia gehigarri kulturalak Kafkaren nobelarik ezagunenari eman beharreko izenaren (Metamorfosia vs. Eraldaketa) inguruko artikulua argitaratu zuen.

Essays in undertanding: the origins of “The Origins of Totalitarianism”

Even though Hannah Arendt’s legacy as a political scientist or a philosopher (term which she rejected for herself) is better known for the two books that shaped the common vision of her academic career (i.e., The Origins of Totalitarianism and Eichmann in Jerusalem), these lesser known Essays in Understanding, gathered by some scholars consecrated to her life and work, offer a quite enlightening insight to both her early life and her intellectual inquiries into the ever disturbing subject of totalitarianism, as well as a glance to some writings devoted to other historial or literary issues.

Hannah Arendt

In effect, the delicious pages concerning existentialism, some of which were written at the very moment Camus or Sartre were operating their radical innovation of the philosophical panorama in France and Europe, together with a very suggestive interpretation of Kafka’s work or a brief text on the emancipation of women, make of these Essays a work of a varied nature, but do not conceal the overwhelming attention given to the subject which was to always remain the main object of study of Arendt: that is, totalitarianism in its various (political, social, philosophical) approaches.

All throughout these texts, Arendt underlines the responsibility of her discipline, political science, in, rather than withdrawing itself to the comfort-zone of the already known categories (tyranny, dictatorship, one-party regimes) of political thought, trying to carry out an accurate description of the functioning mechanisms and the very nature of totalitarianism, which, in its radical novelty, threatened (and still threatens, for that matter) the very foundations of liberal societies. The germs of the various reflections she would later enrich and widen in The origins of totalitarianism already lie in many of these Essays.

Essays in Understanding by Hannah Arendt

In this sense, Arendt displays in these works a rather admirable ability: that of consciously rejecting the temptation of trapping herself in sterile and empty denunciations of Nazi atrocities, for instead jumping into the much more troubling, though also much more fruitful, land of investigating the subtle processes and tendencies, both political and social, which may lead to the formation of totalitarian mentalities and totalitarian regimes such as those which reigned in Nazi Germany and Stalinist Soviet Union.

While delighting themselves with these pages, the readers cannot but consider that the acute insightfulness of the perceptions and ideas set out by Arendt concerning totalitarianism may be profoundly complemented and enriched, in that silent and implicit collaboration which fiction and non-fiction very usually carry out for the better understanding of reality, by the reading of Life and destiny by Vassili Grossman, for the novel’s almost clinical analysis of the mechanisms and instruments of a totalitarian society are of a immense value to grasp some of the situations and ideas about which Arendt warns so enthusiastically.

In any case, the essence of the studies developed in these essays may paradoxically be summed up by a reference not to a work of Arendt herself, but to an essay she reviews in one of these texts:

“whether one agrees with Denis de Rougemont or not, he belongs to those who, in his own words, “are all in the sinking ship, and at the same time… are all in the ship that has launched the torpedo”. Those who know this, who do not want to get away from this not very comfortable position, are not numerous, and they are the only ones who matter”

In effect, Rougemont’s assertion concerning the very disturbing point of suspecting, or even outright knowing, that the seeds of a totalitarian society lie, in one way or another, on each and all of us, condenses the state of mind the reader of these Essays may retain after finishing them; it is in fact a recognition of crude facts which does not obviously offer an easy way out of the danger of totalitarianism, but may nevertheless prove useful in the necessary reflections which should precede every fight against it.